Wie schuilt er achter dat pseudoniem?

Een van de meest opvallende pseudoniemen van de laatste tijd is Hendrik Groen. Zijn geheime dagboek was een doorslaand succes, en de media speculeerden er flink op los wie er achter deze schuilnaam zat. Was het Youp van ‘t Hek? Arnon Grunberg? De naam van auteur Peter de Smet viel als eerste op literair weblog Tzum.info, maar daarna duurde het nog een behoorlijke tijd tot dit werd bevestigd. Waarom vinden we dit zo interessant? Maakt het uit voor de leesbeleving of de auteur Hendrik Groen in werkelijkheid een rebelse tachtiger is, een vrolijke twintiger of een op zijn privacy gestelde bibliothecaris van middelbare leeftijd?

Waarom gebruiken schrijvers een pseudoniem?

De beweegredenen om te kiezen voor een nom de plume, oftewel een schuilnaam, zijn niet altijd duidelijk. Je ziet het in meer creatieve beroepen: zanger Leen Huijzer kennen we allemaal als Lee Towers en de ware identiteit van kunstenaar Banksy is nog altijd in nevelen gehuld. De reden waarom mensen voor een andere naam kiezen om mee naar buiten te treden is vaak persoonlijk en wordt niet altijd gedeeld met de buitenwereld. Toch kunnen we, uit verklaringen van auteurs die werkten met een alias, concluderen dat de meest voor de hand liggende verklaringen voor het schrijven onder pseudoniem zijn:

1. Bescherming van je privacy

Als je een boek schrijft onder een andere naam, is de link met jouw persoon een stuk moeilijker te maken. Ben je erg gesteld op je privacy, dan kun je die tot op zekere hoogte beschermen met een schuilnaam. Want heb je per ongeluk opeens een bestseller geschreven, reken maar dat je dan wordt belaagd door de media. Dit speelt nog extra wanneer je schrijft over hele gevoelige zaken, of een baan hebt waar het onderwerp van het boek mee schuurt. In dat geval kan een alias je privacy beschermen en zorgen dat je niet al te makkelijk met dat onderwerp in verband te brengen bent.

2. Je eigen naam/ identiteit is niet zo commercieel

Wanneer je eigen naam niet zo spannend of onderscheidend is, of totaal niet ‘sexy’ voor het lezerspubliek dat je wil trekken, kan het de boekverkoop remmen. Daarom zal een chicklitschrijver die Willem de Boer heet, niet zo snel onder zijn eigen naam publiceren, maar liever een pseudoniem aannemen.  Vermoedelijk is dit de reden waarom wijlen Paul Goeken zijn bestsellers zoals All Inclusive en Bella Italia schreef onder de naam Suzanne Vermeer.

3. Je schrijft in verschillende genres

Een schuilnaam kan handig zijn, wanneer je als gevestigd auteur eens iets nieuws wil proberen. Als je kinderboekenschrijver bent en je maakt een uitstapje richting wat explicietere volwassenenliteratuur, kan dit verwarrend zijn voor je lezerspubliek. Door een andere naam te gebruiken, misschien zelfs een alter ego te creëren, houd je de stijlen uit elkaar. Bovendien kun je op deze manier ‘veilig’ experimenteren: blijken je boeken in het andere genre niet zo in de smaak te vallen, dan loop je geen imagoschade op.

4. Een samenwerking tussen meerdere auteurs

Wanneer twee of meer auteurs samenwerken onder een gedeelde naam noem je dit een collectief pseudoniem. Denk aan CaMu, de gezamenlijke alias die Remco Campert en Jan Mulder hanteerden bij het schrijven van hun columns voor de Volkskrant. Een ander bekend voorbeeld is Nicci French, de naam waarachter het Britse echtpaar Nicci Gerrard en Sean French schuilgaat. “Als we voor ons eigen werk schrijven hebben we ook ieder een heel andere stijl, niet Nicci French,” vertelt French in Trouw.“Eigenlijk is Nicci French een masker dat we opzetten. Dat is ook precies wat zo bevrijdend is geweest aan haar. We kunnen als Nicci French doen wat we normaliter niet doen. Het is carnaval.”

5. Beoordeeld worden op de kwaliteit van je werk

Blijkbaar spelen in de algemene leesbeleving – en bijbehorend koopgedrag – meer factoren een rol dan we in eerste instantie denken. Niet alleen de literaire kwaliteit van het werk, maar ook de identiteit van de auteur bepaalt of een boek mensen aanspreekt. Onderzoek van Corina Koolen, die recent promoveerde aan de UvA, bevestigt dat boeken geschreven door vrouwen negatiever worden beoordeeld dan boeken geschreven door mannen. Terwijl uit haar onderzoek ook blijkt dat de kwaliteit van het werk en de stijl van vrouwelijke auteurs niet wezenlijk anders is dan die van mannen. Oftewel, het vermeende kwaliteitsverschil is gebaseerd op een vooroordeel. Mogelijk geldt dit ook voor schrijvers die op een andere manier afwijken van ‘de standaard’, bijvoorbeeld door een hele jonge leeftijd. Een dergelijke veronderstelling zou kunnen leiden tot het kiezen voor een pseudoniem en het voor zichzelf laten spreken van het werk, zonder het bijbehorende hokje waar de auteur toevallig invalt.

Stephen Kings pseudoniem: Richard Bachman

Stephen King schrijft boeken in een onnatuurlijk hoog tempo. Met zijn uitgever had hij echter de afspraak om één boek per jaar te publiceren. Om dit te omzeilen, maar ook om uit te zoeken of mensen zijn boeken ook op inhoud zouden kopen en waarderen, schreef hij zeven boeken onder de schuilnaam Richard Bachman. En wat bleek? De boeken werden wel verkocht, maar een stuk minder dan King gewend was. Uiteindelijk lekte dit uit, door een overijverige boekverkoper die op onderzoek uitging nadat hij wel heel veel overeenkomsten zag tussen de personages en de stijl van de boeken van King en die van Bachman. King liet zijn pseudoniem op dramatische wijze sterven aan een hersentumor. 

J.K. Rowling alias Robert Galbraith

Een ander bekend voorbeeld is J.K. Rowling, de auteur van onder meer de succesvolle Harry Potter-reeks. In 2013 publiceerde zij onder de alias Robert Galbraith haar eerste misdaadroman Koekoeksjong. Bij de lancering werd het boek op zijn zachtst gezegd niet meteen lovend ontvangen. Zowel recensenten als andere auteurs lieten zich kritisch uit over het debuut van Robert Galbraith. Pas toen uitlekte dat J.K. Rowling achter het boek zat, stegen de verkopen explosief. Dit najaar verschijnt alweer het vierde boek in de serie met als hoofdpersoon Cormoran Strike.

J.K. Rowling zegt hier op de website van Robert Galbraith het volgende over: ‘Ik wilde echt terug naar de start van mijn schrijfcarrière met dit nieuwe genre, werken zonder hype en verwachtingen.” Ze koos bewust voor een mannelijk pseudoniem, omdat dit het verst van haar eigen persoon afstond. Het werd de naam Robert vanwege Robert F. Kennedy, haar held. De achternaam zat al vanaf kinds af aan in haar hoofd. Ook al is haar pseudoniem uitgelekt, ze blijft deze naam gebruiken omdat ze het prettig vindt om zo haar verschillende schrijfstijlen uit elkaar te houden.

Niet waterdicht

De meeste pseudoniemen lekken uiteindelijk toch uit. Een schrijver met een opvallende eigen stijl, valt uiteindelijk toch door de mand. Bovendien zit het streven naar erkenning van het werk nu eenmaal in de aard van de mens. Het volhouden van een pseudoniem is daarmee lastig, want als auteur ben je trots op je boek, maar je kan het er met niemand delen. De promotie van een boek wordt een stuk lastiger wanneer de auteur niet actief en persoonlijk meewerkt aan de campagne, hoewel het mysterie van het pseudoniem in sommige gevallen als extra impuls kan dienen voor de marketing rondom het boek. In het geval van J.K. Rowling heeft de buzz rondom haar pseudoniem ongetwijfeld behoorlijk bijgedragen aan de populariteit en verkoop van de boeken en ook Hendrik Groen heeft records gebroken.

Bekende auteurs en hun pseudoniem

Pseudoniem	Echte naam (vermoedelijk)
Sophie Ester	Kerstin Rozema
J. Bernlef	Hendrik Jan Marsman
Midas Dekker	Wandert J. Dekkers
Anna Enquist	Christa Widlund- Boer
Tessa de Loo	Tineke Duyvene de Wit
Margot Minco	Sara Voeten-Minco
Gerard Reve	Gerard Kornelis van het Reve
Tomas Ross	Willem Hogendoorn
Suzanne Vermeer	Paul Goeken (tot 2011, daarna meerdere auteurs)
Willem Elsschot	Aplhonsus Josephus de Ridder
Multatuli	Eduard Douwes Dekker
Marek van der Jagt	Arnon Grunberg
Cassandra Clare	Judith Rumelt
Elena Ferrante	Domenico Starnone en/of Anita Raja
Richard Bachman	Stephen King
Robert Galbraith	J.K. Rowling
Hendrik Groen	Peter de Smet
Marique Maas	Esther Verhoef

Gerelateerd:

• Recensie Schone Slaapsters van Stephen en Owen King
• Boekrecensies op Onlybyme